Kansızlık (Anemi) Nedir?
Kansızlık veya tıptaki adıyla anemi, kanda bulunan ve dokulara oksijen taşıyan kırmızı kan hücrelerinin (alyuvarların) veya bu hücrelerin içinde oksijenin bağlanmasını sağlayan hemoglobin adlı proteinin miktarının normalin altına düşmesi durumudur. Vücut dokuları ve organlar, fonksiyonlarını yerine getirebilmek için yeterli oksijene ihtiyaç duyar. Anemi durumunda bu oksijen taşıma kapasitesi azaldığı için pek çok sistemde şikayetler ve belirtiler ortaya çıkar.
Anemi, kendi başına bir hastalıktan ziyade, genellikle altta yatan başka bir tıbbi durumun veya eksikliğin bir belirtisidir.
Kansızlığın Yaygın Nedenleri ve Türleri
Anemi, temel olarak üç ana mekanizma ile ortaya çıkar: Yeterli kırmızı kan hücresi üretilememesi, üretilen kırmızı kan hücrelerinin normalden daha hızlı yıkılması veya kan kaybı. En sık görülen anemi türleri ve nedenleri şunlardır:
- Demir Eksikliği Anemisi: Dünyada en sık görülen anemi türüdür. Hemoglobin yapımı için demir minerali elzemdir. Yetersiz beslenme, hamilelik gibi demir ihtiyacının arttığı durumlar veya en önemlisi mide-bağırsak sisteminden olan gizli kanamalar (ülser gibi) ya da kadınlarda aşırı adet kanamaları gibi kronik kan kayıpları sonucu ortaya çıkar.
- Vitamin Eksikliği Anemisi: Sağlıklı kırmızı kan hücrelerinin üretimi için B12 vitamini ve folat (folik asit) da gereklidir. Bu vitaminlerin besinlerle yetersiz alınması veya bağırsaklardan emiliminin bozulması (örn: pernisiyöz anemi) bu tür bir anemiye yol açar.
- Kronik Hastalık Anemisi: Böbrek yetmezliği, kanser veya romatoid artrit gibi uzun süreli iltihabi (enflamatuar) hastalıklar, vücudun kırmızı kan hücresi üretimini olumsuz etkileyerek anemiye neden olabilir.
- Hemolitik Anemiler: Kırmızı kan hücrelerinin kemik iliğinin yerine koyabileceğinden daha hızlı bir şekilde parçalandığı ve yıkıldığı durumlardır. Bazı kalıtsal hastalıklar (talasemi/Akdeniz anemisi gibi) veya otoimmün durumlar bu tür bir anemiye yol açabilir.
Kansızlığın Genel Belirtileri
Aneminin belirtileri, altta yatan nedene ve aneminin şiddetine göre değişir. En sık görülen belirtiler şunlardır:
- Sürekli halsizlik, yorgunluk ve enerji düşüklüğü
- Ciltte, dudaklarda ve tırnak yataklarında gözle görülür solukluk
- Özellikle efor sırasında artan nefes darlığı ve çarpıntı
- Baş dönmesi ve göz kararması
- El ve ayaklarda üşüme
- Baş ağrısı
- Konsantrasyon güçlüğü
- Demir eksikliğine özel olarak; tırnaklarda kolay kırılma, saç dökülmesi ve toprak yeme isteği (pika)
Tanı ve Tedavi Yaklaşımı
Anemi tanısı genellikle tam kan sayımı (hemogram) adı verilen basit bir kan testi ile başlar. Bu test, hemoglobin ve hematokrit düzeyleri ile kırmızı kan hücrelerinin sayısı, boyutu ve şekli hakkında detaylı bilgi verir.
Anemi saptandıktan sonraki en önemli adım, altta yatan nedeni bulmaktır. Bunun için demir, B12 vitamini, folat düzeyleri gibi ek kan testleri ve gerekirse endoskopi gibi ileri tetkikler istenebilir. Tedavi, tamamen anemiye neden olan duruma yöneliktir. Örneğin, demir eksikliği varsa demir takviyeleri verilir ve kan kaybının kaynağı araştırılır. Vitamin eksikliği varsa ilgili vitamin yerine konulur. Kansızlık bir sonuç olduğu için, kalıcı bir çözüm için asıl nedenin hekim tarafından doğru bir şekilde saptanması ve tedavi edilmesi esastır.